POWRÓT // ZIEMIA ŚWIĘTA

Historia Ziemi Świętej

Historia Ziemi Świętej, w odróżnieniu od innych obszarów kuli ziemskiej, jest niezwykła i złożona. Wąski kraj stanowiący pomost między rozległymi kontynentami Azji i Afryki był nieustannie przemierzany przez ludy z północy i południa, co sprzyjało częstym przemianom na tym skrawku ziemi. Warto jednak zwrócić uwagę na najważniejsze wydarzenia, które kształtowały kraj wybrany przez samego Boga.

Od Abrahama do Mojżesza

Ziemia Święta, chociaż była zamieszkała od czasów prehistorycznych (najstarszy fragment szkieletu ludzkiego znaleziony w Palestynie pochodzi sprzed około miliona czterystu tysięcy lat), to jednak znaczenia religijnego nabiera dopiero wraz z przybyciem i osiedleniem się praojca narodu wybranego, Abrahama (ok. 1850 r. przed Chr.).

Na tej ziemi Biblia umieszcza życie i działalność następnych patriarchów, Izaaka i Jakuba. Rodzina Jakuba (ok. 1630 r. przed Chr.) emigruje do sąsiedniego Egiptu. Kiedy po latach dobrobytu nasila się tam prześladowanie i eksterminacja potomków Jakuba, wtedy z Bożą pomocą i pod wodzą Mojżesza opuszczają kraj faraonów. Naród wybrany rozpoczyna czterdziestoletnią wędrówkę ku Ziemi Obiecanej (ok. 1250 r. przed Chr).

Monarchia

Uformowanie się narodu izraelskiego na Ziemi Kanaan stanowiło skomplikowany i długi proces historyczny. Biblia głównie uwydatnia militarny podbój tej ziemi pod wodzą Jozuego. Z biegiem czasu izraelici przekonują się coraz bardziej, że tworzącemu narodowi potrzebna jest centralizacja władzy, czyli monarchia. Pierwszym królem dla pokoleń izraelskich obwołano Saula, którego rządy przypadają na drugą połowę XI wieku przed Chr. Panowanie Saula kończy się tragiczną klęską w Górach Gilboa. Jego następcą jest król Dawid, który w pierwszych latach władzy na stolicę królestwa obrał Hebron. Po zdobyciu zaś Jerozolimy w 1004 roku przed Chr. do tego miasta przenosi stolicę państwa. Do Jerozolimy sprowadza Arkę Przymierza i czyni przygotowania do budowy świątyni.

Syn króla Dawida, Salomon, zbudował w Jerozolimie świątynię dla Jahwe (ok. 970 r. przed Chr.), ponadto skonsolidował królestwo, wzniósł liczne warownie na terenie państwa, zbudował też pałac królewski. Państwo podzielił na dwanaście okręgów, z których każdy miał utrzymywać dwór królewski przez jeden miesiąc w roku.

Rozłam królestwa

Pomyślność i rozwój państwa trwały do śmierci Salomona. Po wstąpieniu na tron następcy, którym był jego syn Roboam, wewnętrzne napięcia doprowadziły do rozłamu (ok. 930 r. przed Chr.). Z królestwa Salomona wyłoniły się dwa państwa. Roboam zatrzymał przy dynastii Dawida mniejsze państwo na południu kraju, obejmujące Jerozolimę z jej świątynią, zaś dziesięć pokoleń utworzyło państwo północne, terytorialnie i ludnościowo silniejsze, ale o wiele słabsze ekonomicznie, a nadto pozbawione symbolu jedności, którym była świątynia jerozolimska. Na czele tego państwa stanął Jeroboam, wysoki rangą dworzanin Salomona, który w pewnym momencie został odsunięty przez króla i znalazł schronienie w Egipcie.

Pomiędzy obu państwami trwała nieustanna nieprzyjaźń. W państwie północnym (izraelskim) często zmieniały się dynastie, zaś w państwie południowym (judzkim) panowali potomkowie Dawida. Podzielone i osłabione państwa były narażone na militarne interwencje sąsiadów. Państwo północne zostało pokonane przez Asyryjczyków w 722 roku przed Chr., i część jego ludności została uprowadzona do Asyrii, a na to miejsce sprowadzono inne ludy, które wraz z pozostałą ludnością izraelską utworzyły mieszankę etniczno-religijną, którą nazywamy Samarytanami.

Państwo Judzkie zdołało oprzeć się inwazji asyryjskiej, ale wobec Babilończyków okazało się zupełnie bezsilne (586 r. przed Chr.). Jerozolima i jej świątynia zostały całkowicie zburzone, a ludność deportowana do niewoli babilońskiej.

Dopiero, gdy Babilonia została zdobyta przez Cyrusa, króla perskiego (539 r. przed Chr.) wygnańcy mogli powrócić do kraju i rozpocząć odbudowę zniszczonego kraju i świątyni.

Okres hellenistyczny

Możliwość powrotu Żydów do swojej rodzinnej ziemi nie było równoznaczne z odzyskaniem politycznej niezależności, gdyż ich kraj stanowił część państwa perskiego.

Kolejnym zdobywcą ziemi Bożych obietnic (332 r. przed Chr.) był Aleksander Wielki. Po jego śmierci (323 r. przed Chr.) Ziemia Święta stała się kolejno częścią państwa Ptolemeuszów z Aleksandrii, a potem (po 198 r. przed Chr.) Seleucydów. W obydwu państwach panowała kultura hellenistyczna. Ptolemeuszów cechowała tolerancja. Nie narzucali siłą swojej kultury i religii. Odmienna jednak była polityka Seleucydów. Rozpoczęli od targnięcia się na majątek świątynny, a następnie Antioch IV Epifanes zbezcześcił świątynię jerozolimską i rozpoczął okrutne prześladowanie religii judaistycznej. Taka postawa wywołała zbrojne powstanie zapoczątkowane przez Matatiasza z Modin (167 r. przed Chr.) i kontynuowane kolejno przez jego synów: Judę, zwanego Machabeuszem, Jonatana i Szymona.

Bohaterstwo powstańców i ciągle wzrastające wpływy Rzymu doprowadziły do powstania niezależnego państwa pod panowaniem potomków Szymona, które dało początek dynastii Hasmonejczyków. Ten nowy okres charakteryzował się walką o tron i krwawymi rozruchami wewnętrznymi. W czasie panowania tej dynastii została złączona władza królewska z godnością arcykapłańską, co przyczyniło się do oderwania części społeczeństwa od świątyni jerozolimskiej (esseńczycy).

Panowanie rzymskie

Stosunkowo krótka niezależność polityczna skończyła się w 63 roku przed Chr., gdy Pompejusz dokonał podboju Palestyny i wprowadził tu rzymski porządek. Na tronie, co prawda, pozostał przedstawiciel dynastii hasmonejskiej, ale w rzeczywistości krajem rządził Idumejczyk Antypater. W 37 roku przed Chr., z nadania Rzymu, władzę królewską otrzymał Herod, syn Antypatra.

Pod koniec panowania króla Heroda w Betlejem narodził się Jezus. Za ziemskiego życia Jezusa, nad Judeą władzę pełnili urzędnicy rzymscy, natomiast w północnych częściach rządzili dwaj synowie Heroda: Herod Antypas i Herod Filip. Wśród prefektów rzymskich, zarządzających Judeą najlepiej znamy Poncjusza Piłata, który skazał Jezusa na śmierć.

Stosunkowo niedługo po zmartwychwstaniu Jezusa, wódz rzymski Tytus w 70 roku zdobył Jerozolimę i zburzył świątynię. Pozostały jedynie odosobnione punkty oporu, które z czasem zostały zdobyte przez legiony rzymskie. Najdłużej, do 73 roku broniła się twierdza na Masadzie, której dzieje zakończyły się zbiorowym samobójstwem obrońców.

Chrześcijanie w czasie pierwszego powstania przeciwko Rzymowi schronili się do Pella po drugiej stronie Jordanu, zaś po zakończeniu walk powrócili i skupili się wokół pierwszego kościoła na południowo-zachodnim wzgórzu, które otrzymało nazwę Góry Syjon.

Ostatnią próbą odzyskania przez Żydów niepodległości było powstanie pod wodzą Szymona Bar Kochby. Walki były długie i bardzo zacięte. Powstańcy przez trzy lata stawiali opór rzymskim legionom (132-135 r.). Po upadku powstania cesarz Hadrian postanowił zatrzeć wszelkie ślady judaizmu. W tym celu na miejscu Jerozolimy zbudował rzymską kolonię, nazwaną Aelia Capitolina. Na miejscu jerozolimskiej świątyni zbudował świątynię triady kapitolińskiej, a na miejscu Ukrzyżowania Jezusa powstała świątynia Wenery. Żydom, pod karą śmierci, nie wolno było wstępować do nowego miasta. Rzymianie zmienili też nazwę Judea na "Syria Palaestina".

Okres bizantyjski

Sytuacja w Ziemi Świętej uległa radykalnej zmianie w 313 roku, czyli po ogłoszeniu przez cesarza Konstantyna Wielkiego tolerancyjnego edyktu. Jego matka, św. Helena w 326 roku przybyła do Jerozolimy, aby uczcić miejsca święte. Ona przyczyniła się również do budowy trzech wielkich bazylik: Grobu Pańskiego w Jerozolimie, Narodzenia w Betlejem i na Górze Oliwnej.

W roku 451 powołano do istnienia Patriarchat Jerozolimski.

Kiedy w 395 roku nastąpił podział imperium rzymskiego na wschodnie (bizantyjskie) i zachodnie, wówczas Palestyna znalazła się w granicach wschodniego imperium.

Okres bizantyjski dla Palestyny był bardzo pomyślny aż do roku 614, gdy Persowie pod wodzą Chosroesa II, prowadząc wojnę z państwem bizantyjskim wkroczyli do Palestyny. Persowie skierowali swą wrogość przeciwko chrześcijanom, niszcząc i burząc bazyliki oraz klasztory, mordując i uprowadzając wyznawców Jezusa do niewoli. Po inwazji perskiej nastąpiła odbudowa zniszczeń, której inspiratorem był mnich Modest. Bizantyjczycy powrócili do Palestyny pod wodzą cesarza Herakliusza (628-629), ale podnoszeniu się ze zniszczeń stanęła na drodze militarna agresja mahometan.

Dominacja arabska

Podboju kraju w latach 636-638 dokonał kalif Omar, który nad rzeką Jarmuk pokonał wojska bizantyjskie i skierował się do Palestyny. W 638 roku Omar wszedł do Jerozolimy. Władcami Palestyny najpierw byli elekcyjni kalifowie z Medyny, a później przedstawiciele dynastii Ommajadów (661-750) ze stolicą w Damaszku. Kontynuowali oni tolerancyjną polityką Omara. Z jednej strony zezwalali na pielgrzymki i wznoszenie sakralnych budowli, zaś z drugiej arabizowali kraj, który stawał się coraz bardziej muzułmański.

Kiedy po Abbasydach, którzy panowali z Bagdadu w latach 750-974 i kontynuowali politykę tolerancyjną, władzę przejęli Fatymidzi z Egiptu (975-1171), sytuacja chrześcijan uległa gwałtownemu pogorszeniu. Kalif Aziz kazał rozebrać mury Jerozolimy, a kalif Hakim rozpętał bezlitosne prześladowanie chrześcijan, którzy w obliczu zaistniałej sytuacji musieli emigrować lub nawet wyprzeć się swojej wiary.

Tenże kalif rozkazał w 1009 roku zburzyć bazylikę Świętego Grobu, z której zrabowano relikwie i kosztowności. Zburzono także inne budowle sakralne. Prześladowanie zakończyło się dopiero w roku 1020, czyli po śmierci Hakima, kiedy jego następca odwołał prześladowcze dekrety i zezwolił na odbudowę świątyń. Wielka odbudowa bazyliki Świętego Grobu została podjęta w 1045 roku przez cesarza Konstantyna Monomacha.

Okres względnego spokoju nie trwał jednak długo. Zbliżający się od wschodu Turcy Seldżuccy stanowili ogromne zagrożenie tak dla Bizancjum, jak i dla kalifatu Fatymidów. Inwazja Seldżuków przypadła na lata 1070-1090. Dla chrześcijan w Palestynie nastały najtrudniejsze czasy, a pielgrzymki z Zachodu mogły docierać jedynie w dużych grupach, a ponadto w eskorcie uzbrojonych oddziałów, które siłą torowały im drogę.

Królestwo łacińskie

Cesarze bizantyjscy byli bezsilni wobec nowej sytuacji, dlatego powstała idea krucjat. W Europie rozległo się wołanie: "Miejsca święte są w niebezpieczeństwie". Sobór w Clermont, który został zwołany w 1095 roku przez papieża Urbana II uchwalił (27 listopada) konieczność zbrojnego odbicia miejsc świętych.

Pierwsza wyprawa krzyżowa przypada na lata 1096-1099. Wyruszyło na nią około stu tysięcy osób, w tym byli rycerze, obsługa, pielgrzymi, handlarze, a nadto ludzie szukający przygód. Dnia 15 lipca 1099 roku rycerstwo zachodnie zdobyło Jerozolimę, rok później założono Królestwo Łacińskie, zwane Królestwem Jerozolimskim. Pierwszym władcą został Godfryd z Bouillon. Nowe Królestwo wspierane przez flotę z Pizy, Genui i Wenecji mogło zapanować nad całym śródziemnomorskim wybrzeżem Palestyny i Syrii, a nawet przesunąć granice poza Jordan. Krzyżowcy zbudowali wiele świątyń, zamków i fortec. Ich budowle wyróżniają się swoistą architekturą i w wielu przypadkach przetrwały w całości lub w fragmentach do naszych czasów.

Dominacja islamu

Niestety, przelotna była chwała i wielkość Królestwa Jerozolimskiego. Już w 1187 roku w słynnej bitwie pod Hattin (w pobliżu Tyberiady) wojska muzułmańskie dowodzone przez Saladyna pokonały rycerzy z zachodu i zajęły Jerozolimę. Nowa krucjata, w której udział wzięli między innymi: Fryderyk Barbarossa, Ryszard Lwie Serce, król Francji Filip August, pomimo wsparcia ogromnych flot republik włoskich nie przywróciła Królestwa Jerozolimskiego. Odzyskano jedynie twierdzę w Akko, co przedłużyło zachodnią obecność w Ziemi Świętej o jeden wiek.

Na Palestynę w 1244 roku najechali Turcy Chorezmińscy. Ostatni chrześcijański bastion (twierdza Akko) ostatecznie został pokonany w 1291 roku przez sułtana Malek al-Aszrafa. Palestyna natomiast wraz z Syrią została włączona do państwa Mameluków, którzy byli władcami Egiptu.

Podczas dominacji Mameluków prześladowania chrześcijan na przemian przeplatały się ze względną tolerancją. Okres ten, który przypada na lata 1250-1516, był dla Ziemi Świętej czasem głębokiego upadku, nędzy i ruiny. Znacznie spadła liczba ludności, a chrześcijaństwo prawie całkowicie zanikło.

W roku 1335 pośrednictwo króla Roberta Andegaweńskiego z Neapolu i jego żony Sancji przyczyniło się do uzyskania pozwolenia na oficjalne osiedlenie się franciszkanów w klasztorze na Górze Syjon, na miejscu Wieczernika. Bracia Mniejsi (nazwa Zakonu założonego przez św. Franciszka z Asyżu) otrzymali także, obok innych wyznań chrześcijańskich, prawo do odprawiania nabożeństw w bazylice Grobu Pańskiego. W roku 1342 nastąpiło prawne utworzenie franciszkańskiej Kustodii Ziemi Świętej, która z ramienia Stolicy Apostolskiej aż do roku 1847 (reaktywowanie Patriarchatu Jerozolimskiego) była jedynym przedstawicielem Kościoła katolickiego na Bliskim Wschodzie.

Cztery wieki trwało w Palestynie panowanie Otomanów (1517-1917). Początek nowego panowania zapowiadał się pomyślnie pod względem odnowy administracyjnej i odbudowy kraju. Sułtan Soliman Wspaniały w latach 1520-1566 otoczył Jerozolimę murami, które ją okalają po dzień dzisiejszy. Później jednak traktowano tę ziemię jako zdobyczną, którą należy wykorzystać, co doprowadziło Palestynę do upadku i nędzy.

Pod koniec osiemnastego wieku Napoleon po zdobyciu Egiptu chciał także zająć Palestynę, ale nie mogąc zdobyć twierdzy w Akko, 20 marca 1799 roku wraz z wojskim wycofał się do Egiptu.

Później sułtan Mahmud II próbował przywrócić ład w Palestynie, lecz Abdullah, pasza Akki, chcąc stać się niezależnym od sułtana, spowodował interwencję wicekróla Egiptu, Muhammada Alego, który zdobył twierdzę w Akko. Okupacja egipska trwała od 1831-1840 roku. Jej pozytywnym skutkiem było otwarcie się na Zachód, co w konsekwencji przyczyniło się do powstania konsulatów w ważniejszych miastach, przywrócenia swobód religijnych, odbudowy sanktuariów i powołaniem do istnienia instytucji dobroczynnych, szkół i szpitali. W tym okresie zaznaczył się wzrost ruchu emigracyjnego Żydów.

W roku 1898 roku Palestynę nawiedził Teodor Herzl, wiedeński adwokat, który dwa lata wcześniej wydał broszurę zatytułowaną "Der Judenstaat", w której wykazywał prawo Żydów do Palestyny. Broszura ta stała się programowym pismem kongresu syjonistycznego, który odbył się w Bazylei w 1897 roku. Teraz Żydzi z całego świata coraz liczniej ściągają do Palestyny, zajmują tu ziemie wolne oraz wykupują je od ludności arabskiej. Ten spokojny i pomyślny okres został przerwany przez pierwszą wojnę światową, w czasie której Palestyna została uczyniona przez Turcję bazą wypadową przeciw Egiptowi, zajętemu przez Anglików.

Czasy nowożytne

Dnia 11 grudnia 1917 roku Jerozolima poddała się angielskiemu generałowi Allenby. Nieco wcześniej "Deklaracja Balfour'a" z 2 listopada 1917 roku przewidywała utworzenie w Palestynie National Home ("Domu Narodowego") dla Żydów, z zabezpieczeniem praw cywilnych i religijnych wspólnotom nie-żydowskim tam mieszkającym. Ta deklaracja, która była zaprzeczeniem obietnic składanych Arabom przez Anglików na początku wojny, została włączona do traktatu pokojowego z Turcją, podpisanego w Sevres 20 sierpnia 1920 roku i do tekstu mandatu brytyjskiego, zatwierdzonego przez Ligę Narodów 24 lipca 1922 roku. Z trudności pogodzenia ze sobą ustanowienia National Home i przestrzegania praw innych wspólnot zrodził się problem palestyński czyli konflikt arabsko-żydowski.

W 1947 roku Anglia złożyła mandat na rzecz ONZ. Kiedy zaś 14 maja 1948 roku ustał mandat brytyjski tego samego dnia proklamowano powstanie państwa Izrael. Następnego dnia wojska angielskie opuściły Palestynę i wybuchła wojna arabsko-żydowska. Rok później podpisano na Rodos zawieszenie broni, które stworzyło dwie strefy: jedna pod władzą Państwa Izrael i druga pod władzą Królestwa Jordanii. Egipt natomiast zatrzymał strefę Gazy.

Rozejm przetrwał do 5 czerwca 1967 roku, gdyż wtedy wybuchła nowa wojna, zwana "wojną sześciodniową", w wyniku której Izrael pokonał Egipt, Liban, Jordanię i Syrię, poszerzając swoje ziemie o terytorium Gazy, Półwysep Synaj, zachodni brzeg Jordanu i Wzgórza Golan, a przede wszystkim obejmując pod swoją administrację całą Jerozolimę.

Możemy uznać, że w tym miejscu kończy się historia Ziemi Świętej, a zaczyna wcale nie łatwa współczesność, charakteryzująca się licznymi konfliktami i próbami ułożenia stosunków izraelsko-arabskich poprzez negocjacje. W ich wyniku Izrael podpisał już pokój z Egiptem i Jordanią, pozostając ciągle w stanie wojny z Syrią i Libanem.

Trwają również negocjacje z Arabami zamieszkującymi Zachodni Brzeg Jordanu i Strefę Gazy, których określa się jako Palestyńczyków. Chociaż na części tych ziem powstała już Autonomia Palestyńska, to jednak sytuacja wciąż jest na tyle zawiła i skomplikowana, że do pełnego rozwiązania problemu potrzebne są ogromne wysiłki dyplomatyczne oraz dobra wola po obu stronach konfliktu.

wydawnictwo
NAJNOWSZY NUMER 1 (105) 2022
SPIS TREŚCI:

Od redakcji
Nikodem M. Gdyk

Kolejna rocznica
Nikodem M. Gdyk

Kościół-Matka
Celestyn M. Paczkowski

Jan Paweł II
Jubileuszowa pielgrzymka
do Ziemi Świętej

Michele Picirillo

Omer Englebert
Piotr Blajer

Franciszek
GianMaria Polidoro

Wspominamy o. Paschalisa
Błażej Krukowski

Um El-Rassas - biblijne Mefaat
Marian Arndt

Orzechowscy w Jerozolimie
Celestyn Paczkowski

 EGERIA Plus

Greckie Filippii
Katarzyna Jakielaszek

 PANORAMA

Nowości na Polu Pasterzy
Kontynuacja prac przy Bożym Grobie
Palestyńskie kolory
Problem szkół